Symbool op een uilenbord
Gaasterland
Ik blijf er verwonderd naar kijken. Twee witte zwanen, hoog boven mij op het schilddak van een Friese boerenschuur. Ze zijn sierlijk van vorm en uit hout gesneden, als extra element van een driehoekig uilenbord, dat in Friesland ûleboerd genoemd wordt. Ik vraag me af, waarom er toch is gekozen voor zwanen en welke betekenis je daaraan moet geven.
Iets vertellen aan voorbijgangers
Behalve het nut van het bord op het dak voor ventilatie en als bescherming tegen regen en wind, bood het de mogelijkheid voor uilen om via het ronde gat in de driehoek, in de schuur te kunnen nestelen en muizen te kunnen vangen. De oudste uilenborden zijn ontstaan rond 1650. Daarna volgt een periode, rond 1750, waarin men ontdekte , dat het bord ook een kans bood om iets te vertellen aan voorbijgangers. Het belangrijkste was wel dat je als boer eigenaar was van huis en landerijen of niet, maar ook andere belangrijke zaken kregen zo een symbool, hoog op het dak. Behalve het driehoekige bord bracht men daartoe in de hoogte versieringen aan, die vooral in de eerste periode, een grote verscheidenheid aan symbolen ten toon spreidden. Later kwam daar meer structuur in en uiteindelijk zijn per streek in Friesland een aantal herkenbare tekens over gebleven.
Tussen de beide zwanen zie je een witte balk die men makelaar noemt. Zoals een makelaar bij huizenverkoop de verbinding legt tussen kopers en verkopers, vormt dit, meestal wit geverfde stuk hout, de verbinding tussen de zwanen en de driehoek. Daarop vind je opengewerkte motieven uit de Europese volkskunst. Soms zijn het tekens die verwijzen naar heidendom, zoals een zonnerad bijvoorbeeld, waarmee de boeren de zonnegod eerden. Andere symbolen zijn een klaverblad in de top voor drie-eenheid, een halve maan voor vruchtbaarheid, een tulp voor hoop , twee palmtakken als vredesteken en een zandloper voor het feit dat alles tijdelijk is, ook het leven.
In Gaasterland zie je een soort harp in de makelaar. Het is niet helemaal duidelijk waarom die er te zien is. Als de wind er doorheen blaast, zou dat kunnen duiden op het zangerige geluid van zwanen als ze vliegen, de vijf strepen kunnen wellicht ook “ vijf akkers” symboliseren. Is de kleur van de harp groen, dan was de boer eigenaar, een witte harp is teken van pacht. In het oorspronkelijke ronde gat zit in deze streken een vogeltje als teken van vruchtbaarheid.
Uilenborden vind je voornamelijk in de noordelijk provincies. De makelaar echter komt veel vaker voor. Op molens, schuren en huizen. Vooral in de Zaanstreek. Soms zie je de mooiste versieringen , die passen bij de eigenaar of bewoner van het huis. Ik vraag me af, hoe mijn makelaar er uit zou moeten zien, als ik daarmee mijn huis of schuurtje zou willen versieren.
Vandaag zijn het vooral de zwanen, die me inspireren. In andere provincies zie je soms gestileerde paarden in plaats van zwanen. Het zou kunnen, dat in Friesland gekozen is voor twee zwanen die de makelaar steunen, omdat men eertijds hier zwanen hield, maar de sierlijke vorm lijkt een meer voor de hand liggende reden. De zwaan staat voor trouw tussen twee mensen, omdat zwanen elkaar hun hele leven trouw blijven. Zwanen hebben bovendien een mystieke betekenis. Een zwaan staat dan voor transformatie. Kijken naar een zwaan kan een stimulans zijn, om als mens verder te groeien en de zwaan te worden, die je bedoeld bent te zijn in dit leven. Dat vind ik een mooie gedachte.
Mijn makelaar moet daarom in elk geval tussen twee sierlijke zwanen staan, die me herinneren aan wie ik in wezen ben. In het midden van de makelaar zou ik een mooi schilderspalet plaatsen met daarin een aantal penselen, daarbovenuit moet dan een gestileerde pen torenen, misschien een kroontjespen. Het zijn dan geen heidense symbolen of runentekens, maar ze verbeelden wel wie ik nu ben. Een creatief mens, al schilderend en schrijvend. Nog niet volmaakt, maar wel steeds zoekende naar de volmaakte vorm, zowel in mijn werk als in mijn wezen.